Επίγνωση του «εγώ»

Άραγε έχουμε επίγνωση του εγώ μας και πως την αποκτάμε;

Η ταυτότητα μας εδραιώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Δεν είναι δυνατόν στην ηλικία των 15 και των 18 να διαβάζω βαρύγδουπα τσιτάτα- ξέρω τη ζωή, είμαι έτσι και φιλοσοφίες που δεν έχουμε καν ζήσει. Η μεγαλύτερη διατάραξη του εγώ συμβαίνει με το τέλος της σχολικής περιόδου. Ύστερα από τα χρόνια προσοχής των ίδιων καθηγητών, των επαίνων από τους δικούς μας ανθρώπους, ξαφνικά ο νέος ή η νέα που ακόμα είναι παιδί βρίσκεται σε ένα νέο χώρο (σχολή, πανεπιστήμιο) ανάμεσα σε περισσότερο κόσμο που θα προσπαθήσει να τον απορρίψει, να τον κατηγοριοποιήσει και εκείνο θα παλεύει να προσαρμοστεί και να ομαδοποιηθεί. Η δυσκολία να επαναπροσδιορίσεις τη θέση σου και να βρεις την ταυτότητα σου είναι το κερασάκι στην τούρτα των δυσκολιών που έχεις να αντιμετωπίσεις. Τότε εμφανίζονται κρίσεις άγχους και πανικού καθώς χάνεται η αίσθηση του ελέγχου. Το καινούριο αποδιοργανώνει. Το εγώ παλεύει να γίνει εμείς και ύστερα το εμείς μια μικρής ομάδας γίνεται συμφωνία ενός ευρύτερου κοινωνικού σχηματισμού. Και κάπου εδώ χάνεις το εγώ. Και δεν μιλάω για το εγωιστικό εγώ αλλά για την ταυτότητα σου. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και θέλει να ανήκει κάπου. Από την απλή νεανική παρέα μέχρι την άρτια οργανωμένη ενότητα. Η επιρροή της ομάδας είναι αρκετά ισχυρή για τον καθένα και καθορίζει σε αυτή την ηλικία πολύ το μετέπειτα εγώ μας. Το εγώ θέλει να κατέχει έναν ρόλο ανάλογα με τον χαρακτήρα και με την ιδιοσυγκρασία μας ωστόσο στα πλαίσια τα κοινωνικά για να είναι αρεστό και να μην υπάρχουν θέματα σύγκρουσης και απωθήσεων τα μέλη θα πρέπει να έλκονται μεταξύ τους που σημαίνει να μην ξεχωρίζουν να αναγνωρίζει το ένα στο άλλο κοινά στοιχεία, να έχουν ίδια ενδιαφέροντα στόχους να βαδίζουν σε κοινή πορεία. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από αυτό οδηγεί στην απόρριψη του «εγώ» από την ομάδα.

 Τι συμβαίνει όμως όταν το εγώ αλλοτριώνεται από την ομάδα ή διαφωνεί; Τι κάνει; Υιοθετεί τη γνώμη των υπολοίπων ή αμφιβάλει για το εγώ του μόνο και μόνο για να μη διαφέρει; Η κοινωνική ψυχολογία το ονομάζει συμφωνία αυτό το φαινόμενο. Ο Solomon Asch αναρωτήθηκε για τον τρόπο που σχηματίζεται: ο ομαδικός κανόνας ή αλλιώς φαινόμενο συμφωνίας. Έκανε ένα πείραμα όπου από τη μία πλευρά έδειχνε ένα χαρτόνι με τρεις γραμμές, άνισου μεγέθους, αριθμημένες από το ένα ως το τρία από την άλλη: μια κάρτα με μία μόνο γραμμή, ίδιου μεγέθους με τη γραμμή που έφερε το νούμερο δύο. Η ερώτηση ήταν απλή στους συμμετέχοντες του πειράματος  «ποια γραμμή της πρώτης κάρτας ήταν ίδιου μεγέθους με αυτήν που έδειχναν». Η απάντηση ήταν απλή και κανείς δεν αμφέβαλλε όταν ήταν μόνος του. Όταν όμως ήταν ως ομάδα, ο Asch είχε συμφωνήσει με κάποιους να δίνουν επίτηδες λανθασμένη απάντηση. Στο τέλος το μεγαλύτερο ποσοστό της ομάδας απαντούσε λάθος καθώς συμπεριφέρθηκε όπως του υπέδειξαν τα μέλη της ομάδας του ενώ το ποσοστό που έμεινε σταθερό στις απαντήσεις του ήταν μικρότερο. Ένα απλό παράδειγμα επίσης, είναι όταν οι παραγωγοί τηλεοπτικών σειρών εισήγαγαν γέλια ή χειροκροτήματα ενός πλασματικού κοινού τα οποία παρακινούσαν τους τηλεθεατές να εκδηλώσουν ίδιες συμπεριφορές· αν όχι να σκάσουν στα γέλια έστω να μεταδώσουν ένα χαμόγελο.

Η ομοφωνία της ομάδας λοιπόν είναι κοινωνικό φαινόμενο και βασίζεται στο ότι το εγώ θέλει να αρέσκεται από το εμείς. Άλλωστε ο Τζων Σταινμπεκ νομπελίστας συγγραφέας είχε πει αρέσεις στους ανθρώπους όταν είσαι κάτι, κατά προτίμησίν αυτό που είναι οι ίδιοι. Το θέμα είναι σε τι ομάδα θα πέσεις.

Τι συμβαίνει όμως στα παιδιά που δεν μπορούν να συμφιλιωθούν ή δε βρίσκουν ομάδα να ενταχθούν. Ερχόμαστε στην αρχική πρόταση λοιπόν: το εγώ αποδιοργανώνεται το καινούριο περιμένει την επιλογή σου, η αναμονή απελπίζει και η μοναξιά είναι ο αρχικός δρόμος. Το στρεσογόνο αυτό περιστατικό δεν θα πρέπει να απελπίζει το νέο. Δεν είμαι υπέρμαχος της μοναξιάς ούτε και των δυσάρεστων γεγονότων που μπορεί να επιφέρει στην ψυχολογία. Μα το  να ψάχνεις τον εαυτό σου σε ένα εμείς που έχει ως βάση την αναθεώρηση του εγώ σου είναι σαν να παραβιάζεις όλες τις συνθήκες και τα τσιτάτα που με τόσο κόπο διατύπωνες.

Στην αναζήτηση του εμείς το εγώ θυσιάζεται αναίμακτα με άργητα χωρίς φωνές και σπαραγμούς για βοήθεια, ίσως γι΄αυτό και οι άνθρωποι τείνουν να μοιάζουν μεταξύ τους. Αν δεν μοιάζουν δεν είναι φίλοι. Αν ξεχωρίζουν μένουν στο περιθώριο και προκειμένου να μη μείνουν μόνοι συγχωνεύονται σε ένα πρόσωπο που εκφράζει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας. Χωρίς καμία φιλοσοφία ζωής παρά μόνο ωραία τσιτάτα που όταν η θεά ομάδα προσφωνεί επαναλαμβάνουν χωρίς δεύτερη σκέψη.

Μπορεί η ομάδα να γίνει πιο ουσιαστική και να σε πάει κάπου διαφορετικά; Γιατί να φοβηθείς να εκτεθείς σε μία ομάδα που θα σε παιδέψει για να είσαι μέλος της μα θα εξυψώσει το εγώ σου; Μη μένεις αφελής και μην εφησυχάζεσαι σε ότι σερβίρεται εύκολα. Διάλεξε μια ομάδα που θα δουλέψει το εγώ σου και όχι απλά θα προσαρμοστεί. Μια ομάδα που θα αναπτύξεις τη δική σου φιλοσοφία ενός καλύτερου ανώτερου εαυτού σου. Που θα σε αφήνει να λες τη γνώμη σου και θα σε προτρέπει για ένα βήμα πιο ουσιαστικό για τη ζωή σου. Που δε θα ακυρώνει της αξίες σου μα πάνω από όλα αυτή που θα σε φέρνει συνεχώς πιο κοντά στη συναίσθηση της  ψυχικής σου ταυτότητας.

Στο νέο-α που ξεκινάει καινούργιο κεφάλαιο ζωής…